سندپژوهی
طب فراموش شده سنتی؛ضرورت تبیین و ترويج طب سنتی
از دیرباز طب سنتی روش خود درمانی مردم ایران بوده است؛ از این رو به سادگی آن را می‌پذیرند. به بیان دیگر، طب سنتی جزیی از فرهنگ مردم ایران شده است و در واقع طب سنتی برگرفته از فرهنگ ایرانی و اسلامی است.

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: با توجه به پیشینه غنی ایران در طب سنتی، گنجینه قوی گیاهی ناشی از اقلیم طبیعی ایران، کارآمدی طب سنتی در درمان و پیشگیری بیماری ها و افزایش حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی و فراورده های آن، احیا و توسعه گیاهان دارویی و طب سنتی ایران با استفاده بهینه از همه منابع ملی ضرورتی اجتناب ناپذیر است. از سوی دیگر، اجرای سیاست های کلی سلامت، الزام آور و قطعی است و اگر مبتنی بر قانون اساسی و قوانین جاری حکم کنیم، تکلیفی حقوقی است که از اجرای دقیق آن گریزی نیست.

اقلیم طبیعی منحصر به فرد ایران برای کشت گیاهان دارویی:
غنای گیاهی و تنوع زیستی در ایران بالاست و دارای ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهانی است. تعداد گونه های گیاهی ایران حدود ۸۰۰۰ گونه است که از نظر تنوع گونه ای حداقل دو برابر قاره اروپاست. تحقیقات نشان داده است که بیش از ۲۳۰۰ گونه از گیاهان کشور، خواص دارویی، عطری، ادویه ای و آرایشی- بهداشتی دارند. ۱۷۲۸ گونه نیز، بومی ایران اند که فقط در سرزمین ایران می رویند.
ابن سینا در طب سنتی سرآمد همه پزشکان و دانشمندان:
در هزاره گذشته، ابن سینا در طب سنتی سرآمد همه پزشکان و دانشمندان بوده است و درمان اصلی وی از گیاهان دارویی نشئت می‌گیرد. این دانشمند بزرگ در زمینه پزشکی ۴۰ کتاب و رساله دارد؛ کتاب قانون بزرگ ترین دایرة‌المعارف پزشکی در هزاره گذشته است که ابن‌‎سینا در این کتاب دیدگاه‌های منحصر به فردی در زمینه طبابت بیان کرده است.
تجارت جهانی با گیاهان دارویی:
– حجـم تجـارت جهانی گیاهان دارویـی از ۶۰ میلیارد دلار در سـال ۱۹۹۶ به ۱۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ افزایش یافت و براساس پیش بینی بانک جهانی در سال ۲۰۵۰ گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و دارو‌های گیاهی به حدود ۵۰۰۰ میلیارد دلار می رسد. در بیشتر کشور‌های توسعه یافته، طب سنتی در ابعاد مختلف تحت حمایت دولت قرار گرفته است.
اهمیت طب سنتی از دید سازمان های بین المللی:
سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۱۹۷۸ و سپس در سال ۲۰۰۲ میلادی، بیانیه ای در زمینه طب سنتی منتشر و سه نکته مهم درخصوص پیشرفت و ترویج آن مطرح کرد؛ اول، خصوصیات ذاتی طب سنتی بود که از دیرباز روش خود درمانی مردم بوده است و لذا برایشان به سادگی قابل پذیرش خواهد بود. دوم، ویژگی کل نگر بودن طب سنتی و تاکید بر این که سلامتی و بیماری انسان نتیجه نبود تعادل و توازن سیستمی است که او را احاطه کرده است. به عبارت دیگر در علاج بیماری ها به جای آنکه مستقیماً نشانه های بیماری را هدف بگیرند؛ باید تعادل و توازن در قدرت خود درمانی انسان برقرار شود. سوم، اجرایی بودن طب سنتی است؛ از نظر اجرایی، مهم ترین علت قانع کننده برای توسعه بنیادی طب سنتی این است که اگر بخواهیم از روش های پذیرفتنی، امن و دارای توجیه اقتصادی استفاده شود، طب سنتی از مهم ترین راه ها برای رسیدن به پوشش بهداشتی برای همه کشور است.

مهم ترین محور‌های مسئله:
۱ – ترویج کشت گیاهان دارویی زیر نظر وزارت جهاد و حمایت از توسعه نوآوری‌های علمی و فنی در تولید و عرضه فرآورده‌های دارویی سنتی زیر نظر وزارت بهداشت
۲ – استانداردسازی و روزآمدکردن روش‌های تشخیصی و درمانی طب سنتی و فرآورده‌های مرتبط با آن
۳ – تبادل تجربیات با سایر کشور‌ها در زمینه طب سنتی
۴ – نظارت وزارت بهداشت بر خدمات طب سنتی و دارو‌های گیاهی
۵ – برقراری تعامل و تبادل منطقی میان طب سنتی و طب نوین برای هم‌افزایی تجربیات و روش‌های درمانی
۶ – اصلاح سبک زندگی در عرصه تغذیه
۷ – به روزکردن و جهت دهی علمی به استعداد‌ها و توانایی های کشور درباره پیشینه طب سنتی و بافت متنوع گیاهی
۸ – توسعه فرآورده های مبتنی بر کتب طب سنتی ایران
۹ – برقراری نظام یک پارچه عرضه دارو‌های سنتی در داروخانه ها و عطاری ها
۱۰ – ترویج و گسترش فرهنگ استفاده از طب سنتی و به تبع آن ارتقای سلامت مردم
۱۱ – مهیا کردن زمینه افزایش آگاهی و آشنایی بیشتر پزشکان و داروسازان با طب سنتی و درمان با دارو‌های طبیعی
قوانین بالادستی سند
– بند ۱۲ سیاست های کلی سلامت
– مصوبه «سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی»
– بند (چ) ماده ۱۷ قانون برنامه ششم توسعه – بند ۱۲ سیاست های کلی سلامت، بر بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه کردن طب سنتی ایران تاکید کرده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۸/۰۱/۹۳، در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، این سیاست ها را ابلاغ کردند.
– مصوبه «سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی» که به استناد قسمت الف بند ۵ – ۱ فصل پنجم نقشه جامع علمی کشور، در جلسه ۷۳۵ مورخ ۲۵/۴/۱۳۹۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی و براساس پیشنهاد مورخ ۱۰/۲/۱۳۹۲ شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور تصویب شد.
– بند (چ) ماده ۱۷ قانون برنامه ششم توسعه: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان متولی امر طب سنتی ایرانی- اسلامی و مکمل موظف است نسبت به ادغام خدمات تأیید شده طب سنتی ایرانی- اسلامی در نظام سلامت و همچنین ساماندهی و توسعه ارائه خدمات آموزشی، پژوهشی و درمانی این حوزه اقدام نماید.
تاکیدات رهبر معظم انقلاب
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۸/ ۰۱/ ۹۳، در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، سیاست های کلی «سلامت» را که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شد، ابلاغ کردند. در بند ۱۲ این سیاست ها بر لزوم بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه کردن طب سنتی ایران تاکید شده است.

چرایی و اهمیت موضوع
چرا با وجود پیشینه غنی ایران در طـب سنتی، گنجینه قوی گیاهی ناشی از اقلیم طبیعی ایران، کارآمدی طب سنتی در درمان بیماری ها و حتی پیشگیری از آن‌ها و سودآور بودن تجارت جهانی گیاهان دارویی و فرآورده های آن، در بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه کردن طب سنتی کوتاهی می شود؟ این موضوع زمانی اهمیت دوچندان می یابد که توجه کنیم در دهه های اخیر، طب سنتی، به عنوان بخشی از طب مکمل دوباره احیا شده است؛ زیرا پزشکی نوین هنوز نتوانسته است ناخوشی های ویژه ای مانند درد‌های مزمن، سرطان های خاص، یا ناهنجاری های مادرزادی را درمان کند. همچنین تبیین سیاست‌های کلی سلامت در پیوند با طب سنتی، ضمن هم‌افزایی طب رایج و سنتی ایرانی می‌تواند از طرفی سبب جلوگیری از نحله‌های انحرافی و رونق شیادی و از طرفی سبب جلوگیری از محروم کردن جامعه پزشکی از فرصت‌های نوین درمانی شود.
ارزش فراگیری و پرداخت موضوع:
از دیرباز طب سنتی روش خود درمانی مردم ایران بوده است؛ از این رو به سادگی آن را می پذیرند. به بیان دیگر، طب سنتی جزیی از فرهنگ مردم ایران شده است و در واقع طب سنتی برگرفته از فرهنگ ایرانی و اسلامی است. ریشه دار بودن در فرهنگ مردم، کل نگر بودن طب سنتی و آسانی دسترسی و ارزان-تر بودن، از عللی است که در توسعه و ترویج طب سنتی مد نظر دارد. فراتر از ایران، همه مردم جهان از فواید طب سنتی بهره می برند. در دنیا به ویژه در دهه های اخیر، طب سنتی، با عنوان بخشی از طب مکمل دوباره احیا شده است. سازمان جهانی بهداشت نیز در ۳۰ سال گذشته استفاده از ظرفیت طب سنتی و مکمل را در کنار طب جدید در دستور کار خود قرار داده است.
سابقه موضوع: ریشه های مکتب طب سنتی ایران به بیش از ۱۰۰۰ سال قبل می رسد. طبق نقل “سیریل الگود” مورخ پزشکی، {طب سنتی ایران} «قبل از طب یونانی وجود داشته است و ایرانیان اصول آن چیزی را که طب یونانی نامیده شده، به یونانیان تعلیم دادند و در ایران قدیم وضعیت طب پیشرفته‏تر از آشور بود». ستارگان طب سنتی ایران مانند ابن سینا، رازی، علی بن عباس اهوازی، ابن ابی الصادق نیشابوری، سید اسماعیل جرجانی و عماد الدین محمود شیرازی حدود هشت قرن هدایت دانشگاه-های طب در غرب و شرق را برعهده داشتند. منابع زیر کتب مرجع طب سنتی ایران اند: الحاوی از رازی، قانون از ابن سینا، الابنیه عن حقایق الادویه از ابومنصور هروی، ذخیره خوارزمشاهی از جرجانی، الاغراض الطبیه از جرجانی، اختیارات بدیعی از انصاری شیرازی، تحفه المؤمنین از حکیم مؤمن، قرابادین کبیر از عقیلی خراسانی، مخزن الادویه از عقیلی خراسانی، کامل الصناعه از علی بن عباسی اهوازی.
مسائل بر زمین مانده
۱ – معرفی طب سنتی و بیان ظرفیت ها و پیشینه غنی و پیشگامی ایران دراین زمینه
۲ – بیان نیاز روزافزون بشر به طب سنتی با وجود پیشرفت های علمی جهان
۳ – بیان مضرات دارو‌های شیمیایی در مقابل دارو‌های گیاهی و بیان کاهش هزینه‌های درمانی در طب سنتی در مقایسه با طب نوین
۴ – معرفی زمینه ها و فعالیت های جهانی درخصوص طب سنتی و شناساندن سازمان‌های بین المللی حامی این نوع طب
۵ – آگاهی دادن به مردم درخصوص سودجویان بازار طب سنتی
پژوهشگر: دکتر امید جلوداریان