خواص اطریفل و اجزای آن

اطریفل (هلیله، بلیله، آمله)
سه گیاه هلیله، بلیله، آمله از یک خانواده و در خاصیت نیز به یکدیگر نزدیک مى‏باشند. املج معرب آمله، هلیلج معرب هلیله و بلیلج معرب بلیله فارسى است و تعریف این داروها به موجب ترجمه صیدنه چنین است: جرم بلیلج هموار و سرهاى او تیز، رنگ آن خاک‏فام و در میان دسته آن مغزى باشد شبیه مغز بادام یا مغز فندق و مغز او شیرین باشد و آنچه سرهاى او تیز است هلیله کابلى است، اما بلیله به گردى مایل است و رنگ آن به زردى زند … و تشنج‏ آور چنان که هلیله و آن در خاصیت به آمله نزدیک است.

در کتاب اغراض صفحه ۶۱۴ گوید: بلیله سرد است به درجه اول معده را دباغى مى‏کند. و در مخزن الادویه گوید: هندى آن بهیره است، ثمر درختى است مایل به استداره و سر آن اندک باریک و بزرگتر از عفص و پوست آن زرد و اغبر و نازکتر از پوست هلیله و مستعمل پوست آن است و درخت آن عظیم و برگ آن پهن‏ تر از برگ انبه.

اهلیلج ثمر درختى هندى است. درخت آن عظیم و برگ آن باریک و طولانى و ثمر آن خوشه‏دار مى‏باشد و داراى سه جزء است اول زرد، دوم هلیله کابلى، سوم هلیله سیاه است. هلیله زرد آن صنف از هلیله را گویند که نارسیده از درخت باز کنند که زرد آن سرد و خشک است و در آخر مزه آن تلخ است.

چنانچه آن را بپزند مقدارى حرارت مى‏آورد و صفرا را به قبض وامی‏دارد. و قسمت دوم هلیله کابلى چون قبلًا از راه کابل وارد ایران میگردید آن را هلیله کابلى گویند و میوه آن موقعى که تازه است گلابى شکل یا بیضى مانند مى‏باشد و پس از خشک شدن ناهموار مى‏گردد و داراى مواد صمغى تانن فراوان و مواد خلطآور و چند نوع قند است.

و قسمت سوم هلیله سیاه هندى است و بهترین نوع آن است که بر درخت رسیده شود و براى رطوبت معده و جذام بکار رفته و جهت اسهال مفید است، نگهداشتن آن همیشه در دهان باعث سیاهى مو و تقویت آن و تقویت لثه است ولى مضر جگر است.

در کتاب طب الائمه از قول حضرت رضا علیه السلام روایت کرده‏ اند که روزى جمعى از پزشکان در محضر ایشان از خواص چندین دارو توصیف مى‏کردند، آن حضرت فرمود:
شما از ادویه تعریف مى‏کنید ولى نمی‏دانم چرا هلیله و رازیانه را فراموش کرده‏اید و انواع هلیله ها براى تقویت معده، حافظه، ذهن و حواس و امراض روحى سود فراوان دارند.
استعمال آنها در وقت تب از هر راهى جایز نیست، هلیله مقوى کبد و حواس پنجگانه است و پاشیدن سوخته هلیله خون بواسیر را بند مى‏آورد و براى تقویت دندان و لثه مجرب است و مقدار خوراک آن دو مثقال و در جوشانده آن هفت مثقال.

سعید بن جناح از اصحاب امام صادق علیه السلام روایت مى‏کند که آن حضرت فرمود:
موسى بن عمران از رطوبت بدنش به خدا شکایت نمود، خداوند به وى فرمود: هلیله و بلیله و آمله را با عسل معجون کن بخور. امام فرمود: این همان است که به نام اطریفل نامیده مى‏شود.
ابن عباس معجونى دیگر از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت می‏نماید که رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: هلیله سیاه و بلیله و آمله را با روغن گاو بجوشان که اطریفل است